Spadki w prawie międzynarodowym

 

Nowa Ustawa Prawo Prywatne Międzynarodowe:

 

Rozdział 16

 

Sprawy spadkowe

 

Art. 64.1. Spadkodawca w testamencie lub w innym rozrządzeniu na wypadek śmierci może poddać sprawę spadkową swojemu prawu ojczystemu, prawu miejsca swojego zamieszkania albo prawu miejsca swojego zwykłego pobytu z chwili dokonania tej czynności lub z chwili swojej śmierci.

 

 2. W razie braku wyboru prawa w sprawie spadkowej właściwe jest prawo ojczyste spadkodawcy z chwili jego śmierci.

Art. 65. Z zastrzeżeniem art. 66 o ważności testamentu i innych rozrządzeń na wypadek śmierci rozstrzyga prawo ojczyste spadkodawcy z chwili dokonania tych czynności.

Art. 66. 1. Prawo właściwe dla formy testamentu i jego odwołania określa Konwencja dotycząca kolizji praw w przedmiocie formy rozporządzeń testamentowych, sporządzona w Hadze dnia 5 października 1961 r. (Dz. U. z 1969 r. Nr 34, poz. 284).

 

 2. Prawo wskazane na podstawie ust. 1 stosuje się odpowiednio do formy innych rozrządzeń na wypadek śmierci.

 

 

 

 

POLSKIE PRAWO SPADKOWE

DZIEDZICZENIE

W polskim prawie,dziedziczenie następuje automatycznie w momencie śmierci spadkodawcy.

W chwili śmierci spadkodawcy dochodzi do tzw. otwarcia spadku i do nabycia spadku przez spadkobierców. Spadkobiercy nabywają majątek zmarłego w częściach ułamkowych. Oznacza to, że nie dziedziczą oni konkretnych przedmiotów, ale udziały w spadku, wyrażone w ułamkach (1/2 etc.)

Podstawę dziedziczenia może stanowić testament lub ustawa.W przypadku dziedziczenia testamentowego spadkodawca sam wyznacza krąg swoich spadkobierców w testamencie.  

W przypadku dziedziczenia ustawowego o decydują przepisy prawa.

KTO MOŻE DZIEDZICZYC

Aby dana osoba mogła dziedziczyć, musi spełnić określone przez prawo wymagania.

Aby stać się spadkobiercą, osoba fizyczna musi żyć w chwili otwarcia spadku. Nie

będzie dopuszczona do dziedziczenia osoba, która zmarła przed spadkodawcą lub

równocześnie z nim. Bez znaczenia jest natomiast fakt, że zmarła ona zaraz po spadkodawcy.

 

Spadkobiercą nie może być także osoba, która nie urodziła się przed śmiercią spadkodawcy. W drodze wyjątku art. 927 § 2 k.c. spadkobiercą może być dziecko, które w momencie otwarcia spadku było poczęte, pod warunkiem, że urodzi się żywe. Spadkobierca może  spadek odrzucić i

wówczas jest on traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Spadkobierca może zostać uznanym przez sąd za niegodnego dziedziczenia po określonej osobie i zostać wyłączonym od dziedziczenia.

UZNANIE ZA NIEGODNEGO DZIEDZICZENIA

Uznanie za niegodnego dziedziczenia pozwala wykluczyć od odziedziczenia

spadkobiercę ustawowego lub testamentowego, który dopuścił się haniebnego czynu

przeciwko osobie spadkodawcy, albo dopuścił działań godzących w przysługującą mu

swobodę testowania.

 

Zgodnie z art. 928 k.c. spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, kiedy:

 

1. dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;

 

2. podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania

testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych

czynności;

 

3. umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego

testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub

przerobionego.

 

Stwierdzenia niegodności dokonuje sąd w postępowaniu procesowym. Z powództwem

o uznanie spadkobiercy za niegodnego może wystąpić każdy, kto ma w tym interes prawny

(np. współspadkobierca, rodzina spadkodawcy, prokurator), w ciągu roku od dnia, w którym

dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem 3 lat od

otwarcia spadku. Wydanie przez sąd orzeczenia o niegodności spadkobiercy skutkuje

wyłączeniem go od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Spadkobierca uznany za niegodnego traci także prawa do zachowku oraz zapisów. Skutki niegodności nie rozciągają się jednak na zstępnych niegodnego. Więc to oni dochodzą do dziedziczenia zamiast osoby niegodnej.

Spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca przebaczył mu

za życia (art. 930 k.c.). Przebaczenie może być wyrażone przez spadkodawcę w dowolnej

formie: ustnie, pisemnie, a nawet w sposób dorozumiany, tj. poprzez zachowanie

jednoznacznie wyrażające chęć zapomnienia o doznanej krzywdzie.

UMOWY DOTYCZĄCE SPADKU

Polskie prawo nie dopuszcza zawierania umów o spadek po osobie żyjącej, z

wyjątkiem umowy o zrzeczeniu się dziedziczenia ustawowego (art. 1048 k.c.), która może

być zawarta między przyszłym spadkodawcą i osobą należącą do kręgu jego spadkobierców

ustawowych. Dla ważności tej umowy konieczne jest zachowanie formy aktu notarialnego.

DZIEDZICZENIE USTAWOWE

Do dziedziczenia z mocy ustawy dochodzi, gdy:

· spadkodawca nie sporządził testamentu;

· sporządzony testament jest nieważny;

· sporządzony testament został przez spadkodawcę odwołany;

· osoby powołane przez spadkodawcę do dziedziczenia nie chcą lub nie mogą być

spadkobiercami (np. gdy nie dożyły otwarcia spadku, zostały uznane za niegodne,

zrzekły się dziedziczenia, odrzuciły spadek).

 

W takich przypadkach całość majątku zmarłego nabędą spadkobiercy ustawowi, w

kolejności i w częściach określonych przez ustawę.

Dziedziczenie ustawowe może także dotyczyć części spadku. Ma to miejsce wtedy,

gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy w testamencie, albo gdy

którakolwiek z osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być

spadkobiercą.

OSOBY DZIEDZICZĄCE Z USTAWY

Ustawowymi spadkobiercami mogą być następujący bliscy spadkodawcy:

małżonek, dzieci, wnuki, prawnuki, rodzice, rodzeństwo oraz zstępni rodzeństwa (t bratankowie,

siostrzeńcy oraz ich dzieci, wnuki, prawnuki itd.).

 

A. Małżonek

Małżonek spadkodawcy dziedziczy z ustawy, jeśli w chwili śmierci spadkodawcy pozostawał z nim w formalnym związku małżeńskim. Faktyczna separacja nie wyłącza od dziedziczenia.

Od dziedziczenia ustawowego wyłączona jest natomiast:

1. osoba rozwiedziona ze spadkodawcą na mocy prawomocnego wyroku sądu;

2. małżonek spadkodawcy pozostający w separacji orzeczonej prawomocnym

wyrokiem sądu;

3. małżonek spadkodawcy, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub

separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione;

Sprawa o rozwód lub separację ulega w chwili śmierci jednego z małżonków

umorzeniu. Istnieje jednak możliwość wszczęcia nowego procesu (art. 940 k.c.), w

którym sąd – po ustaleniu, że wniesione przez spadkodawcę żądanie rozwodu z winy

drugiego małżonka  lub  z winy obu stron było uzasadnione – wyda wyrok

skutkujący wyłączeniem żyjącego małżonka od dziedziczenia ustawowego.

 

Powództwo o wyłączenie małżonka od dziedziczenia może wytoczyć

każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia obok

małżonka spadkodawcy przed upływem 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się

on o otwarciu spadku, nie później jednak niz w ciągu roku od chwili jego zgonu.

SKUTEK UNIEWAŻNIENIA MAŁŻEŃSTWA

Kodeks rodzinny i opiekuńczy (k.r.o.) przewiduje dwie sytuacje, w których małżeństwo może zostać unieważnione po śmierci jednego z małżonków, na żądanie każdej osoby, która ma w tym interes prawny (art. 18 k.r.o.):

 

1.  Gdy wbrew ustawowemu zakazowi małżeństwo zostało zawarte między krewnymi (art. 14 § 1 k.r.o.),

 

2.  Gdy jeden z małżonków w chwili zawarcia małżeństwa pozostawał już w innym związku małżeńskim a więc zawarł związek bigamiczny, np. po rozwodzie zagranicznym nie uznanym za skuteczny w Polsce). Unieważnienie takie jest dopuszczalne, o ile stosowne powództwo wytoczone zostało jeszcze rzed jego śmiercią małżonka.

.

B. DZIECI

Dzieci dziedziczą po swoich rodzicach niezależnie od tego, czy pochodzą z małżeństwa, czy też ze związku pozamałżeńskiego. Bez znaczenia jest tu, w jaki sposób ustalone zostało ojcostwo dzieci (uznanie, sądowe ustalenie ojcostwa

 

C. Rodzice

Rodzice dziedziczą po swoich dzieciach bez względu na to, czy dzieci pochodzą z

małżeństwa, czy też ze związku pozamałżeńskiego. Rodzice są spadkobiercami dzieci

niezależnie od tego, czy w chwili otwarcia spadku pozostają ze sobą w związku małżeńskim.

 

D. Osoby przysposobione i przysposabiające

Reguły dziedziczenia ustawowego między przysposobionym (osobą adoptowaną) a

przysposabiającym uzależnione są od tego, czy mamy do czynienia z przysposobieniem

pełnym (art. 936 k.c.), czy  z przysposobieniem niepełnym (art. 937 k.c.).

Przy przysposobieniu pełnym osoba przysposobiona jest traktowana jak naturalne

dziecko przysposabiającego i ma takie sama prawa jak jego biologiczne dzieci. Dziedziczy

zatem po przysposabiającym i jego krewnych, a przysposabiający i jego krewni dziedziczą po

nim.

Natomiast przysposobienie niepełne wywołuje ograniczone skutki w zakresie prawa

spadkowego. Przysposobiony i jego dzieci i wnuki dziedziczą po przysposabiającym na równi z jego naturalnym potomstwem, ale przysposobiony nie dziedziczy po krewnych przysposabiającego ani oni nie dziedziczą po przysposobionym. Przysposobiony oraz jego dzieci i wnuki dziedziczą natomiast po swoich krewnych naturalnych z wyłączeniem rodziców.

KOLEJNOŚĆ DZIEDZICZENIA USTAWOWEGO

Kodeks cywilny dzieli spadkobierców ustawowych na trzy grupy, które dochodzą do

dziedziczenia w ustalonej kolejności – spadkobiercy należący do dalszej grupy dziedziczą

dopiero wówczas, gdy nie ma spadkobierców z grupy bliższej. Jedynie małżonek zmarłego

dziedziczy zarówno w pierwszej, jak i drugiej grupie. Jeżeli dziedziczy wcześniejsza grupa spadkobierców, to grupa dalsza jest wyłączona od dziedziczenia!

 

A. Dziedziczenie spadkobierców grupy pierwszej

W pierwszej kolejności powołane do spadku są dzieci spadkodawcy oraz jego

małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych. Część przypadająca małżonkowi

jest nie mniejsza niż 1/4 całości spadku (art. 931 k.c.)(tzw. kwarta biednej wdowy).

 

W chwili śmierci małżonka wspólność małżeńska ustałje i przekształca się we współwłasność w częściach ułamkowych. To znaczy,  w skład spadku po zmarłym wchodzi tylko połowa

dotychczasowego majątku wspólnego. Druga połowa stanowi udział pozostającego przy życiu małżónka w majątku dorobkowym.

 

B. Dziedziczenie spadkobierców grupy drugiej

Do drugiej grupy spadkobierców ustawowych należy małżonek, rodzice i rodzeństwo

spadkodawcy. Rodzice i rodzeństwo zmarłego dochodzą do dziedziczenia, jeśli spadkodawca

nie pozostawił dzieci i wnuków, albo gdy nie chcą oni lub nie mogą dziedziczyć. Gdy rodzeństwo spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, ale pozostawiło dzieci, dochodzą one do dziedziczenia w miejsce swoich rodziców.

Udział małżonka, który dziedziczy obok rodzeństwa lub rodziców, wynosi zawsze

połowę spadku. Rodzice albo rodzeństwo dziedziczą  w częściach równych pozostałą drugą połowę spadku.

 

Natomiast udział każdego z rodziców, które dziedziczy obok rodzeństwa spadkodawcy,

wynosi 1/4 tego, co przypada do podziału na rodziców i rodzeństwo. Pozostałą cześć spadku

rodzeństwo dziedziczy w częściach równych (art. 932 i 933 k.c.).

 

C. Dziedziczenie gminy i Skarbu Państwa

W sytuacji, gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie małżonka ani krewnych

powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca

zamieszkania spadkodawcy. Jeżeli miejsca ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w

Polsce nie da się ustalić lub ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za

granicą, majątek zmarłego nabywa Skarb Państwa (art. 935 § 3 k.c.). Gmina i Skarb Państwa

stanowią ostatnią grupę spadkobierców ustawowych.

DZIEDZICZENIE TESTAMENTOWE

Testament umożliwia testatorowi samodzielne ustalenie kręgu osób, które będą po nim dziedziczyć i dowolnie określić wielkości udziałów, jakie im przypadną.

Sporządzić testament może osoba pełnoletnia (18 lat) i nie ubezwłasnowolniona

całkowicie lub częściowo. Testament sporządzony przez osobę nie mającą pełnej zdolności

do czynności prawnych jest bezwzględnie nieważny

Choroba umysłowa, o ile nie doprowadziła do ubezwłasnowolnienia, nie pozbawia możliwości testowania. Może mieć jednak wpływ na ważność testamentu jeśli spadkodawca znajdzie się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji lub wyrażenie swej woli.

FORMA TESTAMENTU

Testament podlega daleko posuniętym rygorom formalnym. Można go sporządzić tylko w

jednej z dozwolonych prawem form:

A. Testamenty zwykłe

Testament własnoręczny zwany holograficznym (art. 949 k.c.), jest najprostszą

formą testamentu:

· wystarczy spisać swoją wolę w całości pismem własnoręcznym

· opatrzyć testament datą

· podpisać dokument

 

Nieistotne jest, jakim narzędziem piszesz (długopisem czy gwożdziem) ani na

jakim podłożu (na papierze czy korze brzozowej). Nie musisz sporządzać pisma w języku polskim ani tytułować go testamentem. Podpis musi być własnoręczny i musi znajdować się pod całym dokumentem zawierającym dyspozycje majątkiem na wypadek śmierci. Powinien zawierać co najmniej

twoje nazwisko. Inicjały nie sż podpisem, ale pseudonim jest. Brak daty w testamencie nie

powoduje jego nieważności, ale tylko gdy jej brak budzi wątpliwości, co do zdolności testowania spadkodawcy albo gdy spadkodawca sporządził kilka testamentów i nie można ustalić, który z nich był ostatnim może spowodować nieważność.

Testament może być część innego pisma, np. listu spadkodawcy.Natomiast niedopuszczalne jest, aby osoba trzecia spisywała testament za testatora.

 

Testament w formie aktu notarialnego

Testament notarialny (art. 950 k.c.), stanowi najbezpieczniejszą formę testamentu. Jest on sporządzany przed notariuszem, który czuwa nad tym, aby treść testamentu była zgodna z woląspadkodawcy, aby dokument nie zawierał rozporządzeń sprzecznych z prawem ani sformułowań nieprecyzyjnych. Jego oryginał jest przechowywany w kancelarii notarialnej.

 

B. Testamenty szczególne

Poza zwykłymi formami testamentu prawo polskie przewiduje także trzy szczególne

formy testamentu, które mogą być stosowane tylko w sytuacjach wyjątkowych,

przewidzianych przez ustawę. Formami tymi są: testament ustny (art. 952 k.c.), testament

sporządzany przed kapitanem polskiego statku morskiego lub powietrznego (art. 953 k.c.)

oraz testament wojskowy sporządzany tylko w czasie wojny lub mobilizacji (art. 954 k.c.).

Tracą one moc z upływem 6 miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały ich sporządzenie.

ODWOŁANIE TESTAMENTU

W każdej chwili można odwołać sporządzony wcześniej testament poprzez (art. 946 k.c.):

1. sporządzenie testamentu nowego;

2. zniszczenie oryginału testamentu lub pozbawienie go cech, od których zaleŜy jego

waŜność;

3. dokonanie w testamencie zmian, z których będzie wynikała wola odwołania jego

postanowień.

ZACHOWEK

Prawo zabezpiecza interesy najbliższych osób spadkodawcy na wypadek gdyby zostali oni pominięci przez testatora. W polskim prawie taką funkcję ochronną pełni zachowek. Uprawnionymi do zachowku są: małżonek, dzieci, wnuki oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do dziedziczenia na

mocy ustawy, gdyby spadkodawca nie sporządził testamentu (art. 991 k.c.).

Każdej z osób uprawnionych do zachowku należy się połowa wartości tej części spadku, która by jej przypadła przy dziedziczeniu ustawowym. Jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo dzieci lub wnuki spadkodawcy są małoletnie, zachowek wynosi dwie trzecie wartości takiego udziału.

 

STWIERDZENIE NABYCIA SPADKU

Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku wydaje sąd spadku, czyli sąd rejonowy,

w którego okręgu spadkodawca miał ostatnie miejsce zamieszkania. Jeśli nie mieszkał

Polsce to właściwy jest sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego cześć.

Z wnioskiem o wydanie takiego postanowienia może wystąpić każdy, kto ma w tym interes.

Sąd bada, kto jest spadkobiercą, ale nie bada, jakie składniki wchodzą w skład spadku, poza gospodarstwem rolnym.

DZIAŁ SPADKU

W wyniku nabycia spadku przez kilka osób powstaje między nimi wspólność majątku spadkowego.

Wspólność majątku spadkowego trwa, dopóki nie zostanie zniesiona poprzez dokonanie podziału spadku. Dział spadku polega na ustaleniu wartości całego majątku spadkowego i podzieleniu go pomiędzy spadkobierców, zgodnie z wielkością przypadających im udziałów przez:

 

1. podział fizyczny – konkretne przedmioty wchodzące w skład spadku są dzielone

między poszczególnych spadkobierców w stosunku do wielkości ich udziałów. W przypadku zaś, gdy pewien przedmiot zostaje przyznany w całości jednemu ze spadkobierców (np. dom), jest on z reguły zobowiązany do spłacenia pozostałych spadkobierców.

2. podział cywilny – przedmiot spadku zostaje sprzedany, a suma uzyskana ze sprzedaży jest dzielona pomiędzy spadkobierców w stosunku do wielkości przysługujących im udziałów.

 

Dział spadku może nastąpić w drodze umowy zawartej przez wszystkich spadkobierców albo na mocy orzeczenia sądu.

 

W sytuacji, gdy współspadkobiercy nie mogą dojść do porozumienia co do tego, czy i w jaki sposób podzielić odziedziczony majątek, następuje  sądowy dział spadku. Sądem właściwym jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeśli nie można go ustalić – sąd miejsca, w którym znajduje się spadek.